صله گرانبهای شیخ صدوق به صاحب بن عباد برای قصیده امام رضایی

روزی روزگاری، صاحب بن عباد، دانشمند و ادیب ارجمند شیعه، وزیر دربار دیلمی که با شیخ صدوق(ره) رفاقتی صمیمی داشت، دو قصیده دلنشین درباره حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) به شیخ صدوق(ره) اهدا کرد.
انصافاً اهل ادب و فضیلت به‌خوبی می‌فهمند این اشعار، چقدر والا و ارزشمند است و چگونه از دلی لبریز از ولایت علی و آل‌علی(ع) برخاسته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

باید این اشعار را حفظ کرد و خواند و شرح داد. او در ابیاتی از قصیده دوم، در حسرت زیارت آن حضرت چنین سروده است:
و لو قدرت زرته * و لو علی جمر الغضا
لکننی معتقل * بقید خطب عرضا
جعلت مدحی بدلا * من قصده و عوضا
أمانة موردة * علی الرضا لیرتضی‌
یعنی اگر می‌توانستم به زیارتش می‌رفتم، اگر چه بر آتشی افروخته سوار باشم. اما در بند مسائلی که پیش آمده گرفتارم؛ از این رو مداحی‌ام را به جای زیارت قرار دادم.
این اشعار ‌امانت است و بر حضرت رضا(ع) خوانده می‌شود تا آن جناب راضی و خشنود شود.

صله ارزشمند
شیخ صدوق هم که مقام فضل و ادب و ولایتمداری صاحب بن عباد را به‌خوبی می‌دانست، به دنبال تحفه‌ای ارزشمند برای صاحب می‌گشت تا صله‌ای در خور شأن او باشد.
پس از مدتی تأمل و اندیشه در جست‌وجوی تحفه‌ای مناسب، تصمیم گرفت کتابی مملو از در و گوهرهای رضوی بنگارد و آن را به صاحب بن عباد تقدیم کند، باشد که هم او و هم دیگران از اهل ولا، جان‌های تشنه خویش را از جام زلال سرچشمه رضوی سیراب کنند.
این بزرگمرد فقه و حدیث شیعه، در دیباچه این کتاب گرانسنگ نوشت: «اما بعد، چنین گوید ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بابویه قمی، فقیه و مصنف این کتاب که چون دو قصیده از قصاید ابی‌القاسم اسماعیل بن عباد از برای حضرت رضا(ع) که به رسم هدیه و تحفه انشا نموده بود به من رسید، پس من این کتاب را از برای کتابخانه او تصنیف کردم. چون ملاحظه نیک کردم، چیزی در نزد او بهتر از علوم اهل بیت(ع) نیافتم چرا که او از شیعیان خالص است و اعتقادات او به‌ایشان، مستحکم و علی‌الدوام شغل او احسان به ذریه و شیعیان‌ایشان است».

 محتوای کتاب و ویژگی‌های مورد توجه آن
مرحوم صدوق، این صله با ارزش را در ۶۹باب از «وجه نام‌گذاری امام رضا(ع)» تا «معجزات مربوط به بقعه مبارکه‌ایشان» تنظیم کرد که ابواب شصت‌ونه‌گانه این کتاب نفیس را می‌توان در چهار محور بیان کرد.
محور اول: تاریخ زندگی امام رضا(ع) به طور مفصل از تولد تا داستان ولایتعهدی و... .
محور دوم: روایاتی جذاب از امام رضا(ع) که بخش اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد.
محور سوم: روایات وارد شده در باب زیارت آن امام همام.
محور چهارم: کرامات و برکات وارد شده از قبر و حرم آن امام بزرگوار.
از مهم‌ترین ابواب این کتاب که بیانگر دیدگاه روشن و صریح شیعه درباره مسائل مختلف اعتقادی و تاریخی است عبارت‌اند از: «باب النصوص علی الرضا بالامامه فی جمله الائمة الاثنی عشر علیهم‌السلام»، «باب ما جاء عن الرضا علی بن موسی علیه‌السلام من الاخبار فی التوحید»، «باب ما جاء عن الرضا علیه‌السلام فی الایمان» و... .
شیخ صدوق در این کتاب، نکات مهم حدیثی و رجالی را رعایت کرد و همین سبب شد از زمان تألیف تاکنون مورد توجه همگان باشد و از مصادر و منابع مهم حدیثی قرار گیرد که محدثان پس از او، اغلب به آن استناد کرده و ارجاع داده‌اند. برخی از ویژگی‌های آن عبارت‌اند از: مسند بودن کتاب، تبعیت از مشیخه من لا یحضره الفقیه در بیشتر موارد و توضیحات تاریخی، تفسیری، رجالی و عقیدتی شیخ صدوق در ذیل روایات.
میرداماد در مدح این کتاب بی‌نظیر چنین سروده است:
«عیون أخبار الرضا صیقل تجلو * عن القلب صداء الکرب
لم یبد للدهر نظیراً لها * لناظر فی الشرق و الغرب
وکل فن فی أسالیب‌ها * یکفیک و تخلیة السرب
کالشمس من نور الهدی مشرق * بالسلم یقضی وطر القلب
یعنی کتاب عیون اخبارالرضا(ع) کتابی شفاف است که زنگار از قلب انسان می‌زداید. در تمام روزگار و در نگاه هیچ بیننده‌ای، کتابی مثل این کتاب نوشته نشده است. هر دانشی که بخواهی در آن است و تو را بی‌نیاز می‌کند. مانند خورشید از نور هدایت می‌درخشد و آرزوی هر قلبی را برآورده می‌کند».

شرح‌ها و ترجمه‌ها
همین مسائل سبب شد مورد توجه علما و دانشمندان فراوانی قرار گیرد و شرح‌ها و ترجمه‎‌های بسیاری بر آن نگاشته شود، مانند ترجمه محمد صالح بن محمد باقر قزوینی، ترجمه سید جلیل میرزا ذبیح‌الله بن میرزا هدایة‌الله، ترجمه مولی علی بن طیفور بسطامی، ترجمه سید علی بن محمد بن اسدالله امامی، ترجمه شیخ محمدتقی بن محمدباقر اصفهانی، ترجمه عیون اخبارالرضا به نام کاشف النقاب، ترجمه‌ای به نام برکات المشهد المقدس و شرح علی اصغر بن سید حسین حکیم بن سید علی شوشتری، شرح محمدعلی حزین بن شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی، شرح سید نعمت‌الله جزائری، تعلیقات سید حسین بن حسن عاملی کرکی و... .

مطلبی جالب
از جمله نکات تاریخی مهمی که شیخ صدوق در این کتاب نقل فرموده، این است:
«مصنف گوید در ماه رجب سال ۳۵۲ هجری از ‌امیر سعید رکن‌الدوله اذن خواستم مشهدالرضا(ع) را زیارت کنم. چون به من اذن داد و بیرون آمدم، مرا برگردانید و گفت این مشهد مبارک است. من به زیارت رفته‌ام و حوائجی در قلبم بوده است، در آن موضع شریف از خدا خواسته‌ام و حاجاتم برآورده شده است. پس در دعا کردن کوتاهی مکن و از جانب من زیارت کن که دعا در آن موضع مستجاب است. من از برای او ضامن شدم که دعا کنم و به عهد خود وفا کردم. چون از مشهد بازگشتم، بر او داخل شدم؛ گفت: آیا از برای ما دعا و از جانب ما زیارت کردی؟
گفتم: بلی. گفت به خدا قسم به من نیکی کردی و در نزد من مسجل شد که دعا در این مشهد شریف مستجاب است».
از این نکته بر می‌آید چگونه بیش از هزار سال پیش، مرقد مطهر امام رضا(ع)، محل و ملجأ برآورده شدن حاجات همه اقشار از رعیت و سلطان بوده است.

ضرورت قدردانی از این شجره طیبه
دلدادگی یک فقیه و محدث بزرگ و یک ادیب بزرگ شیعه، به آستان فرشته‌پاسبان حضرت امام علی بن موسی‌الرضا(ع) سبب نگارش این اثر ارزشمند شد. از همین‌رو است که چونان شجره طیبه تا به امروز، همگان را از میوه ولایت و معرفت بهره‌مند کرده و چراغ راهی شده برای اهل تحقیق و پژوهش در سیره ناب رضوی. متضرعانه از درگاه حضرت احدیت، توفیق همه اهل ولا را در مطالعه و اندیشیدن و نشر این کتاب ارزشمند آرزو می‌کنیم. باید امت شیعه، قدردان این کتاب ارزشمند باشد و شایسته است هر محب و دلداده خاندان عصمت و طهارت(ع)، نسخه‌ای از آن را برای نگریستن و ‌اندیشیدن، در منزل خویش داشته باشد. منبع: روزنامه قدس

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: شیخ صدوق شیخ صدوق ره عیون اخبار الرضا ع قصیده سرایی شعر رضوی پژوهشگر تاریخ اسلام صاحب بن عباد امام رضا ع شیخ صدوق الرضا ع علی بن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۶۵۸۵۷۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فضائل و برکات وجودی حضرت فاطمه معصومه(س)

حضرت فاطمه معصومه(س)، کریمه اهل‌بیت(ع)، شفیعه روز جزا و تنها امامزاده‌ای است که چهار امام معصوم(ع) به زیارت ایشان سفارش کرده و پاداش زیارت بامعرفت ایشان را بهشت دانسته‌اند. به مناسبت سالروز ولادت حضرت معصومه(س) و آغاز دهه کرامت، درباره فضائل وجودی و معنوی و برکات بارگاه مطهر ایشان در قم، با حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند، رئیس مرکز تحقیقات بنیادین فرهنگستان علوم اسلامی قم گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

بحث را با بررسی ابعاد شخصیتی و جلوه‌های وجودی حضرت فاطمه معصومه(س) آغاز کنیم.

حضرت معصومه(س) خواهر تنی امام رضا(ع) و از برجسته‌ترین امامزادگان واجب‌التعظیم هستند. یکی از نشانه‌های جایگاه والای معنوی حضرت معصومه(س)، وارد شدن زیارت‌نامه مأثور از امام معصوم(ع) برای ایشان است. ما تنها سه امامزاده داریم که امام معصوم(ع) برای آن‌ها زیارت‌نامه انشا فرموده‌اند: حضرت عباس(ع)، حضرت علی‌اکبر(ع) و حضرت معصومه(س). یکی از دقایق معرفتی و معنوی زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) این است که با خطاب حاضر به پیامبران و ائمه اطهار(ع) آغاز می‌شود و سپس به حضرت معصومه(س) سلام و اظهار ارادت می‌کنیم، یعنی این‌ها حاضرند و همان‌طور که به حضرت معصومه(س) که در محضرشان هستیم، سلام می‌دهیم، با همان خطاب، ائمه معصومین(ع) را نیز مورد خطاب قرار می‌دهیم و بیانگر این است ارواح طیبه معصومین(ع)، به مقام و مرقد مطهر حضرت معصومه(س) توجه دارند. افزون بر این، مضامین بلندی که در این زیارت‌نامه وجود دارد، به‌خوبی بیانگر سجایای اخلاقی و منزلت معنوی این بانوی بزرگوار است؛ برای نمونه در زیارت‌نامه آن حضرت می‌خوانیم: «شما دارای شأن ویژه‌ای نزد خدای متعال هستید». این شأن مسلماً به‌واسطه پاکی و طهارت باطنی آن حضرت است. مقام معنوی آن حضرت به اندازه‌ای است که امامان معصوم(ع) پیش از ولادت آن حضرت، بشارت آمدنشان را به شیعیان داده بودند. همچنین امید مجاورت و مؤانست و حشر با محمد و آل‌محمد(ع) به واسطه زیارت آن حضرت در زیارت‌نامه ایشان آمده است.

آیا لقب «معصومه» برای این بانوی عظیم‌الشأن، دلالت بر عصمت ایشان دارد؟

خیر، چون آن حضرت جزو ائمه معصومین(ع) نبودند بدیهی است برای ایشان ادعای عصمت نداریم. آن حضرت در خانه اهل‌بیت(ع) رشد کردند و به حدی از تقوا و پرهیز از گناه رسیده بودند که مقامی نزدیک به عصمت داشتند و تالی‌تلو امامان معصوم(ع) یعنی نزدیک‌ترین مقام به معصوم بودند. لقب معصومه هم نشان‌دهنده ارتباط و نزدیکی ایشان به امام معصوم(ع) است.

 حضرت فاطمه معصومه(س)، کریمه اهل‌بیت(ع) و شفیعه روز جزا نیز نامیده شده‌اند. در فرازی از زیارت‌نامه ایشان می‌خوانیم «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنة». وجه تسمیه این القاب برای آن حضرت چیست؟

یکی از معتقدات ما شیعیان این است ائمه اطهار(ع)، مقام شفاعت دارند، یعنی به واسطه آبرومندی که نزد خدا دارند، می‌توانند میان ما و خدای متعال واسطه شوند تا رحمت و غفران الهی شامل حالمان شود. اما مقام شفاعت خاص معصومین(ع) نیست و افراد مؤمن نیز به دلیل یاری دین خدا دارای درجاتی از شفاعت هستند. حضرت معصومه(س) با اینکه معصوم نیستند به دلیل شخصیت برجسته معنوی و تقرب به درگاه خدای متعال، منزلت و درجه بالایی در شفاعت دارند و شفاعتشان از بسیاری از مؤمنان دیگر فراگیرتر است. در فرازی از زیارت‌نامه ایشان می‌خوانیم: «ای فاطمه، مرا برای ورود به بهشت شفاعت کن که تو را نزد خدای متعال شأن و مقام برجسته است». این مقام شفاعت، یعنی رسیدگی به شیعیان، یک کرامت است و کریمه بودن ایشان هم ناشی از همین است؛ البته آنچه خصلت کرامت ایشان را مضاعف کرده این است که در طول تاریخ، کرامات و معجزاتی هم از حضرت درخصوص زائرانشان اتفاق افتاده که جلوهایی از شفاعت معنوی ایشان است.

از محدثه و راوی حدیث بودن آن حضرت برایمان بگویید.

محدثه به کسی می‌گویند که اجازه نقل حدیث دارد. هرچند از حضرت معصومه(س) احادیث زیادی در تاریخ ثبت نشده ولی ایشان به درجه‌ای از امانت، انضباط و عدالت -که برای نقل حدیث لازم است- رسیده بودند که اجازه نقل حدیث را داشتند؛ این امر نشان‌دهنده شخصیت علمی و تسلط ایشان به روایات اهل‌بیت(ع) است. ایشان از راویان برخی از احادیث مهم پیامبر(ع) هستند. حدیث غدیر «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» و حدیث منزلت «انت منی بمنزلة هارون من موسی» از جمله آن‌هاست.

چرا در روایات تا این حد به زیارت بارگاه مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) در قم تأکید شده و حتی پاداش زیارت بامعرفت ایشان، بهشت دانسته شده است؟

حضرت معصومه(س) از نادر امامزادگانی هستند که چهار امام معصوم، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع)، به فضیلت زیارت ایشان تأکید کرده و در مضمون مشابهی فرموده‌اند: هر کس حضرت معصومه(س) را در قم زیارت کند، بهشت بر او واجب است. در برخی از این روایات این قید اضافه شده که هرکس حق معرفت حضرت معصومه(س) را بجا آورد، بهشت بر او واجب خواهد شد. علاوه بر این‌ها روایاتی نیز از معصومین(ع) وارد شده که فرموده‌اند: قم حرم ماست. دلیل این همه تأکید به زیارت ایشان، به جز شأن فردی و مقام معنوی و علمی آن حضرت، مرکزیت یافتن قم به عنوان مرکز تشیع در ایران است. بدیهی است وقتی چند امام معصوم، شیعیان را به زیارت حضرت معصومه(س) در قم تشویق کنند، عده زیادی مجاور حضرت می‌شوند و افراد زیادی هم به عنوان زائر از شهرهای دیگر به این شهر رفت‌وآمد می‌کنند و این مسئله سبب صدور فرهنگ اهل‌بیت(ع) می‌شود. در حقیقت اهل‌بیت(ع) به صورت تاریخی شیعیان را راهنمایی می‌کردند تا تشیع در این خطه مورد اهتمام قرار گیرد. چنان‌که از برکت وجود مطهر حضرت معصومه(س) در قم، حوزه علمیه در جوار مرقد مطهر ایشان شکل گرفت و مراجع و روحانیون تراز اولی مانند حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت‌الله العظمی بروجردی و امام خمینی(ره) در این مکان به تحصیل، تدریس و تربیت شاگرادن پرداختند. مدفن برخی از علمای بزرگ شیعه در جوار حرم حضرت معصومه(س) شرافت مضاعفی به این شهر بخشیده و به برکت مرقد مطهر حضرت معصومه(س) عملاً قم به قطب فقاهت شیعه تبدیل شده است.

خبرنگار: زهرا دلپذیر